قورقوت آتا (2)

بگ ییگیت لر، چالاسینبر بیر بیر نا توتلوشاندا، دانگ بیلن دئرسه خان غالغیپ، یرینن توریپ، قیرق ییگیدن یانینا آلیپ، بایاندئر خانینگ گوررینگ چیلیگینه گه لردی. بایاندئر خانینگ ییگیت بری دئرسه خانی قارشیلادیلر. اؤنی گتیریپ، غارا اوتاقا یرلشدیریگ، آشاقینا هم قارا که چه دوشاپ، قارا قویونینگ یاخناسی نی ائونگا غویپ:
ــ بایاندئر خاندن شیله بؤیریق دیئر خانیم! ـــ دیئپ آیدارلار.
دئرسه خان:
ــ بایندئر خان منینگ نامه کمچیلیگیمی گردی کا؟
قلیجیمدان می، دوزیم دان می؟ مندان اربت آدم لری آق اوتاقا، قزیل اوتاقا یرلشدیریپ، منینگ نامه گؤنام بولیپ غارا اوتاقا یرلشدیردی؟ ــ دیئپ سؤرایار.
اؤنگا:
ــ خانیمیز، بایاندئر خانینگ بؤیریقی شیله دیر، اول:
« کیمینگ اوغلی، قیزی بولماسا، اونگا الله غارغاییپ دیر، بیز هم غارغاریس» دیدی ــ دییپ آیتدیلر.
اوندا دئرسه خان اؤز ییگیت لرینا:
ــ تورینگ گیده لینگ، بو یاغدایینگ گؤناکاری منمی یا منینگ آیالیم می؟ ــ دییپ یرندان توردی. دئرسه خان اوینا گلدی و آیالینی چاغریپ، اونگا شیله دیدی:

باری گل گیل، یاشیم باغتی، اوینگ تاغتی
اویدان چیقیپ یؤری یندا، سئل بی یویلیم،
توپوغیندا سارماشاندا، قارا ساچ لیم،
قوروقلی یایا منگزار ــ چاتما قاش لیم،
غوشا بادام سیغمایان دار آغیزلیم،
گؤیز آلماسینا منگزار ــ آل یانقاق لیم،
خاتینیم، دیرئگیم، تیولئگیم!

گؤرئرمینگ؟ نامه لر بولدی. بایاندئر خان بیر یره آق اوتاق، بیر یره قارا اوتاق، بیر یره قزیل اوتاق دیکتیریپ:
« اوغللی نی آق اوتاقا، قیزلی نی قزیل اوتاقا، اوغلی و قیزی بدلمادیقی قارا اوتاقا یرلشدیرینگ، آشاقینا هم قارا کچه دؤشاپ، قارا قوینینگ یاخناسیندان ائونا غوییپ، ایسه ــ ایسن، ایماسا تورسون، گیدسین: «کیمینگ اوغلی ـ قیزی بولماسا، اونگا تانگری غارغاندیر،بیز هم غارغاریس» دییپ دیر.منی قارشیلاپ، قارا وتاقا سالیپ، آشاقیما قارا کچه دؤشاپ، قارا قویونینپ یاخناسیندان ائوما فوییپ:
« تانگری سنی غارغاندیر، بیز هم غارغاریس، شونی بیلگین» دیدیلر. سندن می، مندن می، تانگری بیزا اوغل یا قیز برمان دیر؟ ــ دیئیار.
سؤیله ما:
ــ خان قیزی! یریمدن نورایینمی، یاقاینگ بیلن بؤغازینگدان توتایم می؟
قابا اؤکچام آستینا سالاینمی، قارا پؤلات اووز قلیجیمی الیما آلایین می؟
اؤز گورانگدن باشینگی که سئین می؟ جان داتلاسین سانگابیل دیرئین می؟
آلجا غانینگ یر یؤزینا دؤکه ین می؟ خان قیزی! سئبابی نه دیر دیینگ مانگا!
قاتی غاضاپ ادئرین، شیندی سانپا ــ دیدی.
اوندا دئرسه خانینگ آیالی:
ــ خائ، دئرسه خان، مانگا غاضاپ اتما، اینجاپ آجی سؤزلر سؤزلاما، یرینگدن اؤری تور، آلا چادرلارینگی گردیر، آت، دؤیه، قویون اولدؤیر. ایچ اوغوزینگ دیش اوغوزینگ بگلرنی ییغنا. آچ گؤرسنگ دویورقین: یالانگاچ گؤرسنگ دون اتگین، بورچ لینی بورجیندن غوتارگین، دئپا کیمین ات یئغ، کؤل کیمین قئمیز ساقدیر، اولی تؤی ات،خاجت دیئله، بلکی بیر آغزی دوغالینینگ آلغیشی بیلن تانگری بیزا بیر اوغل بئرایئدی ــ دا ــ دیدی.
دئرسه خان آیالینیگ سؤزی بیله اولی توی اتدی. آت، دؤیه قویون اولدورتدی، ایچ اوغوز، داش اوغوز بگلرین ییغنادی. آچ گؤرسا دوییردی، یالانگاچ گؤرسا، دون اتدی، بورچلی لاری برگی ــ بورجوندن قوتاردی. دئپه کیمین ات ییغدیردی، کؤل کیمین قیمیز ساقدیردی. ال گؤتردیلر خاجت دییله دیلر. بیر آغزی دوغالینینگ آلغیشی بیلن الله تاغالا بیر اوغل بردی ــ آیالی گؤره لی بولدی.
بیر ناچه مودتدن سونگ آیالی بیر اوغل دوغردی. اوغلانجیغی انه که بریپ ساکلاتدیلار. « آت آیاقی ــ کؤلئنگ(1) اوزان دیلی چونگ ا ولار»، «ایه گیلی اولالر، غاپیرغالی بئی گه لر» دیین یالی اوغلان اونبأش یاشینا گیردی.
اوغلانینگ کاکاسی بایاندئر خان ینگ اوردوسی نا قاریشدی. بایاندئر خان ینگ بیر بوغاسی بیلن بیر بوغراسی باردی. اول بوغا قاتی داشی سؤسه، اونی اونا دؤندئرردی. یازینا گؤزینا بوغا بیلن بوغرانی اوریشدیراردیلر. بایاندئر خان اوغوز بگلری بیلن بو توماشا باقیپ شادلاناردی.
یاز واقتی بوغانی یاتافیندن چیقاردیلر. اوچ کیشی ساقیندان، اوچ کیشی سولیندن زنجیر بیلان بوغانی توتاردیلر. اولر اونی میدانینگ اورتاسینا گویبردیلر.
شول واقت دئرسه خانینگ اوغلان جیغی هم اوچ سانی اوبا اوغلان لری بیلن شول یرده آشیق اویناردی. آدم لر بوغانی گؤیبریپ، اوغلان جیغلرا « قاچینگ» دییپ قیغردیلار. اول اوچ اوغلان قاچدی، امما دئرسه خانینگ اوغلی قاچمان، آق میدانینگ اورتاسیندا قاراپ دوردی.
بوغا سوسیپ، هلاک ادمک اوچین اوغلانا یونئل دی. اوغلان بوغانینپ آلنینا یومروغی بیلن برک چالدی، اوکؤز گؤتین ــ گؤتین چکیلدی. بوغا ینه اوغلانا اوکدوریلدی، اوغلان ینه مانغلاینا یومروغی بیلن برک اوردی و اونوینگ آلنینا الینی دیراپ، میدانینگ او باشینا سؤریپ چیکاردی. بوغا دیر اوغلان بیر سللم ایتیگلشدیلر، نه بوغا ینگدی نه اوغلان.
اوغلان پیکیر ادیپ: « بیر اویا دیرگ اورارلر، اول اویا دایاق(سویگت) بولر،من هم منینگ آلنیندا دایاق بولیپ دورار من» دییپ، بوغانینپ مانغلاییندان الینی آیریپ، بیردان غاپدالا سوولدی، بوغا آیاق اوستیندا دوریپ بیلمان، یوزینینگ اوغرینا دئپه سینینگ اوستینا ییکیلدی. شول باده اوغلان پیچاغینی چیکاریپ بوغانینگ باشینی کسدی.
اوغوز بگلری اوغلانینگ یانینا اووشیپ باریپ، اونگا« بره کللا» دیدیلر. ــ قورقوت آتام گلسین، بو اوغلانا آد غویسین، بیله گیدیپ، کاکاسینینگ یانینا آلیپ بارسین، غوی کاکاسیندان بگلیک و تاغت آلیپ برسن! ــ دیدیلر.
چاقیردیلر، قورقوت آتام گلیب، اوغلانی کاکاسینینگ یانینا آلیپ باردی. داده فورفوت اوغلنینگ کاکاسینا سویلادی:
ــ هی دئرسه خان، اوغلانا بگلیک یرگین، تاغت برگین ــ اردملی دیر(2).
بوئینی اوزین بدو آت برگین، مینیت(3) اولسین، ــ هونارلی دیر!
عاقیلدان اون مونگ قویون برگین، بو اوغلانا چیشلیک بولسین ــ اردملی دیر!
حاتارینگدان قزیل دؤیه لر برگین، یوک لت اولسین ــ هونارلی دیر!
آلتین باشلی آق اوی برگین، بو اوغلانا کؤله گه بولسین ــ اردملی دیر!
چیگنی ناقشلی جوپبه دون برگین، بو اوغلانا گه ییر بولسین ــ هونارلی دیر!
بایاندئر خان ینگ آق میدانیندا بو اوغلان جنگ اتدی، بیر بوغا اولدیردی. سنینگ اوغلوینگ آدی هم بوغاچ یولسین. مونینگ آدینی من بیردیم، یاشنی الله بیرسین! ــ دیدی.
دئرسه خان اوغلونا یگلیک بردی، تاغت بردی اوغلان تاغتا چیقدی. اول کاکاسینینگ اونکی قیرق ییگیدینی اونس هم برمادی.
اول قیرق ییگیت اوغلانی ییگرنیپ باشلادی، اولار بیر ــ بیرنا:« گلینگ، اوغلانی کاکاسینا یامانلالینگ، اول بلکی اونی اولدویرر، ینه بیزینگ حززتیمیز ـ حورماتی میز اونوینگ کاکاسینینگ یانیندا خوش بولار، آرتیق بولار،» دییش دیلر.
بو قیرق ییگیت ایکی یولونیشدی، ییگرمیسی بیر تاراپ، ییگرمیسی باشقا بیر تاراپا گیتدی.
اینگ ایلکی ییگرم سی دئرسه خان ینگ یانینا گلیپ اونگا شیله دیدیلر:
ــ دئرسه خان، سن نامه واقا بولاندیغینی بیلرمینگ؟ سنینگ یاراماز، یولسوز اوغلینگ کؤپ غوپدی( چیقدی)، ارجال غوپدی. ــ اول اوز قیرق ییگیدنی یانینا آلیپ،غالینگ اوغوزلرینگ اوستینا یورش اتدی. نیراده گؤزل غوپسا(چیغسا) چکیپ آلدی، آق ساقللی قارینیگ آغزینا سؤکدی. آق بوره ن جکلی قاررنینگ سویدن تارتدی. دوری آقار سولاردن، آلا داغلاردن اؤتیپ، خان لر خانی بایاندئر خانا خابر یه تر. دئرسه خان ینگ اوغلی شیله بداهت ایشلر ادیپ دیر ــ دییرلر. سنینگ گزن ینگ دن اولانینگ غاوی بولر. بایاندئر خان سنی چاقبیریپ، سانگا قاتی غاضاپ ادر. بیله اوغل بولاندن بولمانی اگدیر ــ اونی اولدیر! ــ دییش دیلر.
دئرسه خان (یریندن توریپ) :
ــ بارینگ، گه تیرینگ، اولدوریین! ــ دیدی.
اشیدر بولسانگیز، اول ناماردلرینگ بیلکی ییگرمسی هم گلیپ، اونوینگ اوغلینا هر حیلی توهمت لر آتیپ یاشلادیلیر:
ــ دئرسه خان، سنینگ اوغلینگ آتلاندی، گؤسی گؤزل غوبا داغلارا آوا چیقدی. آو آولادی، غوش غوشلادی، اولاری انه سنینگ یانینا آلیپ گلدی، آل شرابینگ ییتیسندن ایچیپ، کاکاسینا قاصد اتدی. سنینگ اوغلینگ اربت چیقدی. آلا داغلردن گچیپ خان لرینگ خانی بایاندئر خانا خابار یه تر. ــ دئرسه خانینگ اوغلی شیله بداهت ایشلر ادیپ دیرــ دیرلر. سنی چاقیررلر، بایاندئر خان تاراپیندن سانگا قاتی غاصاپ ادیلر. بیله اوغل ناما ینگه گرک، اولدورسه نا! ــ دیدی لر.
دئرسه خان :
ــ بارینگ، گترینگ، من اونی اولدوریین، بیله اوغل مانگا گرک دال! ــ دیدی.
اوندا دئرسه خان ینگ نوکرلری:
ــ بیز سنینگ اوغلوینگی نیچیک گخ تیره لی، اول بیزینگ سؤزی میزا غولاق سالماز، بیزینگ سؤزی میز بیلن گلمز. اؤزینگ آیاق اوستینا غال، ییگیت لرینگی یانیگا آل ــ دا آوا چیقريا، اوغلوینگی هم بیله آلیپ چیق، آوا آتان بولیپ، اوغلوینگی اوق بیلن آتیپ اودوررسینگ. اگر شیله ادیپ اولدورماسنگ، باشغا یول بیلن اولدوریپ بیلمرینگ، شونی پوغتا بیلگین! ــ دیدیلر.
سویلمه:
سالقین ــ سالقین دانگ یئلری اوستیگیندا،
سافللی، بوزلاچ تورغای سایرادیق دا،
بدو آت لر ایه سین گؤریپ اوقراندیق دا،
ساقلی اوزین دات(لی) آری واگلادیق دا،
آق ایله قارا سه چیلن چاغدا،
غالینگ اغورینگ گلین ــ قیزی بزنن چاغدا،
گؤسی گؤزل غوبا داغلارا گون دگندا،
بگ ییگیت لر چالاسینلار بیر ــ بیرنا توتلوشن چاغدا

دئرسه خان یریندن توریپ، اوغلان جیغینی یانینا آلیپ قیرق ییگیتی بیلن آوا چیقدی.
آو آولادیلر، غوش غوشلادیلر. اول قیرق ناماردینگ بور توپاری اوغلان ینگ یانینا گلیپ:
ــ کاکا ینگ: «کیک لری قاویپ منینگ اونگیما گترسن، اوغلیمینگ آت سگردیشینی، قلیج سالشنی، اوق آتیشینی گؤریین، سؤیینیین، غواناین» دیدی دییپ آیتدیلر.
اوغلان نابیلسن، کییگی قاویپ کاکاسینینگ اونگینا گتردی. « کاکام آت سگریدیشمی باقسین، غوانسین، اوق آتیشیما باقسین، غوانسین، قلیج چالشیما باقسین، سؤیین سین» دییپ کیک لری قاوردی.
اول قیرق نامارد لر آیتدیلر:
ــ دئرسه خان گؤررمینگ اوغلانی؟ یازی دا ــ یاباندا کیک قاورلر، اول بولسا سنینگ ائونگدا قاوالاپ، کییگی آتان بولیپ، سنی اوق بیلن اوریپ اولدویرر، اوغلینگ سنی اولدورمانکا سن اوغلوینگی اولدورگین! ــ دیدیلر.
اوغلان کییگی قاولاپ، کاکاسینینگ اونگندان گلیپ گچردی. دئرسه خان آییلغانچ چکرلی قاتی یایینی الینا آلدی. اوزئنگا غالیپ، اونی چکدی ــ دا اوزاتدی. اوق ایکی پیلچا ینگ آراسیندان پارران گچیپ اوریپ چیقدی. اوغلان ینگ آل غانی جورالانیپ آقیپ باشلادی، اول قولینی دولاپ، بدو آتینینگ بوینین غوجوقلاپ، یره ییکلدی.
دئرسه خان اوغلونینگ لاش نینگ اوزنی اوقلاماق اسلدی، امما اول قیرق نامارد اونی غویبرمان، آتنینگ جلویندن دولاپ، اورداغا تاراپ غایتدیلر.
دئرسه خان ینگ آیالی: « اوغلان جیقم ایلکی آوی بیلن گلر» دییپ، آت، دؤیه، قویون، اودوریپ، باطر اوغوز بگلرنی حززت لمه گا تایارلاندی. اول تارسه یریندن نوریپ قیرق سانی قیزی یانینا آلیپ، دئرسه خان ینگ اونگندن چیقدی. غاباغنی قالدیردی، دئرسه خان ینگ یوزینا باقدی، ساقینا، سولینا گؤز گزدیردیريا، سویگلی اوغلان جیقن گؤرمادی. قارا باغری سارسدی، یورگی اوینادی، قاراغیما گؤزلرینا غان یاش دولدی. اول دئرسه خانا غاراپ:

باری گل گیل،
باشیم باغتی،
اوییم تاغتی،
خان بابامینگ گیوسی،
قاین انه مینگ سویگسی،
آتام، انه م بردیگی،
گؤزآچیبان گوردیگیم،
گون بریپ سویدیگیم،
دئرسه خان!
غالقیبان یرینگدن اوری توردینگ،
یالی قارا قازیلیق(3) آت ینگ بوتین موندینگ،
گؤسی گؤزل غوبا داغا آوا چیقدینگ،
ایکی باردینگ، بیر گلرسن، یاورم(4) کانی؟
قارا گردون دا بولدیقیم(5) اوغل کانی.
چیقسین. منینگ گؤز گؤزیم، دئرسه خان یامان سگرار،
کسیلسین اوغلان سویت داماریم، یامانسیزلر،
ساری یئلان سوقمازدان، آقجا تنیم غالقیپ چیشر،
یالنگیز جا اوغل گؤرنماز، باغریم یانار.

ایزی بار

ر.اجانلی