بزرگداشت 274 مین سالروز تولد مختومقلی فراغی در ترکمنصحرا

یاد آوری: خلاصه نویسی زیرین صرفا بر گرفته از منابع گوناگون می باشد و ارزش کار تحقیقی گسترده را ندارد

مختومقلی فراغی برای ترکمنان فقط یک شاعر ملی نبوده است و بلکه به ابتکار او بوده است که زبان ترکمنی اصالت خود را باز می جوید و از خطر گم شدن در دیگر دیالکت ها و لهجه های ترکی آن ایام نجات پیدا می نماید. این سر درگمی( در انتخاب و یا حفظ زبان ملی) به تحولات چند صد ساله مناطق ترکستان مربوط می گردد
ترکمنها که بنا به تحقیقات زبان شناسان و باستان شناسان کنونی اصیل ترین بازمانده های اغوزها می باشند، بدنبال تشکیل دادن حکومت های متعدد در آسیای میانه و حتی آسیای صغیر ( در طول حدود ده قرن!) به دلیل اختلاط با اقوام و ملیت های دیگر ضمن تاثیر گزاری در فرهنگ و نوع زندگی آنان، خود نیز تاثیات بسیاری را می پذیرند. بنا بر این حفظ اصالت و پاسداری از ارزش های ملی و فرهنگی، به همتی بزرگ نیازمند می گردد

بنا به گفته دانشمندان، که در کتیبه های آرخون و ینی سئی ( مربوط به قرن چهارم هجری و متعلق به دومین حکومت گوک ترک ها) در مناطقی در ترکستان شرقی بدست آمده است، گویش های متعدد ترکی- مغولی وجود داشته است. بنا به تحقیقات انجام یافته تعداد آنان به دهها می رسیده است. تنها در حکومت گوک ترک ها که از 9 قبیله تشکیل می گردیده است و اغوزها نیز یکی از آنان بوده است، به تعداد قبایل موجود، گویشهای جداگانه وجود داشته است. محمود کاشغری ادیب و دانشمند برجسته که تحقیقات وسیعی در باره ترک ها و اغوزها دارد و کتابی به عظمت " دیوان لغات الترک" در 464 هجری قمری، تالیف نموده است، از 24 قبیله ترک زبان صحبت نموده است. بر اساس نوشته های او: در حکومت ایغورها نیز اوغوزها مقام و موقعیت دوم را داشته اند و توانسته بودند تا ویژه گی های قبیله ای خود را حفظ بنمایند
بدنبال مهاجرت اوغوزها به ترکستان غربی و شکل گیری اولین حکومت های ماورای ترکستان، همانند حکومت های سلجوقیان و.... ترکمنهای آق قویونلو و قراقویونلو و....و حتی بعد از حمله چنگیزخان مغول و امیر تیمور لنگ به منطقه، که به لحاظ زبانی خویشاوند تلقی می گردند، ترکمنها توانستند زبان و رسومات ویژه خود را حفظ بنمایند
محققین تاریخ پا برجایی قانون زندگی ترکمنها یعنی" توره" را در این رابطه بی ارتباط به اصیل ماندن فرهنگ و زبان ترکمنها نمی دانند. بعد از حمله مغول و بوجود آمدن ملت های جدید تری چون قرقیزها و ازبک ها و قاراقالپاق ها در ترکستان که بقول پروفسور فاروق سومر خود نتیجه ای از آمیزش نژاد مغول و ترک می باشد، تحولات اتنیکی و آمیزشی در بین ساکنان این دیار و در میان این اقوام بوجود می آید. بعد از سقوط حکومت های تیموری و تحولاتی در ترکیه و ایران، خانات ترکستان بوجود میآید که به ویژه بعد از رسمی شدن مذهب شیعه در ایران و در دوره صفوی، از بابت سیاسی دائما متحد حکومت عثمانی بوده است. این خانات تا حدود دو قرن اخیر در ترکستان صاحب دولت و مکنت بوده است، ترکمنها به عنوان یکی از متحدان این خانات و تا مرحله تجاوز روس ها به سرزمین خیوه و بخارا، پای ثابت متحدین و مدافعین آن بوده است. در دوره حاکمیت خانات ترکستان، زبان و یا به تعبیری گویش جغتائی به زبان ادبی تبدیل گردیده بود و بسیاری از شاعران و ادبای ترک تبار آن دوره، آتار خود را به سبک زبانی جغتائی بیرون می داده اند
دولت مامد آزادی و بعد از او مختومقلی فراغی را پدر و فرزند ِ بنیانگزار زبان ادبی ترکمنی می شناسند. چرا که به همت این دو شخصیت شامخ ترکمن بود که زبان ترکمنی از حل شدن در زبان و یا گویش جغتائی محفوظ می ماند

بنا بر تلاش های طولانی مختومقلی فراغی، زبان مدرن کنونی ما ترکمن ها! هم قافیه بندی می شود و هم به خاطر روان و ساده نوشته شدن و دستورات گرامری ِ تکامل یافته اش، به زبان خلقی ما تبدیل می گردد. بدین خاطر است که ترکمن ها در هر جای دنیا که باشند، حفظ و تکامل زبان کنونی خود را مدیون مبارزات و خلاقیت های این شخصیت جاودانه می باشند
ت.آتابای
اردیبهشت 1386